Projecten | 30 november 2022 | 11:26

Binnen de gemeente Bloemendaal ligt een groot duingebied dat wordt beheerd door Natuurmonumenten. Onderdeel van het natuurbeheer is het laten verstuiven van grote delen van het duingebied. Door het afplaggen van de bovenlaag hebben de wind en de elementen weer vat op het zand, en zo ontstaan grote gebieden met ‘nieuwe’ natuur. Dezelfde duinen zijn echter ook in de Tweede Wereldoorlog gebruikt als natuurlijke verdedigingszone. Hierbij is deze natuurlijke kustverdediging nog eens versterkt met een reeks van versterkingen langs de Noordzeekust: de Atlantikwall.

Door natuurontwikkeling worden bekende en onbekende relicten uit de Tweede Wereldoorlog weer zichtbaar

Omdat gemeente Bloemendaal de Atlantikwall wil aanwijzen als gemeentelijk monument, werd erfgoedadviesbureau MOOI Noord-Holland gevraagd de resten inventariseren. De aandacht ging daarbij vooral uit naar de gebouwde en aangelegde ‘harde’ resten, zoals bunkers en zoeklichtopstellingen.

Bij één van die zoeklichtopstellingen was een nieuwe duinpan uitgestoven. Hierdoor ontdekten de onderzoekers een uitgestrekte vindplaats uit de Tweede Wereldoorlog rondom de gebouwde, betonnen resten. Ze troffen restanten van prikkeldraadversperringen aan waarvan de houten paaltjes nog intact waren, en grote vlakken die waren bedekt met plaggen. Deze meer vergankelijke onderdelen van het gebouwde landschap worden wel ‘zachte’ resten genoemd. Ook vonden ze voorwerpen uit die periode, zoals patroonhulzen, verbindingskabels en stukken van bierflesjes. Door de aard van de resten was het nodig om hier archeologische expertise bij te betrekken.

Archeologie tussen wal en schip

Door het uitstuiven van de duinpan was een bijzondere situatie ontstaan, waarbij relatief ‘jonge’ archeologische sporen tevoorschijn waren gekomen bij (archeologisch) vergunningsvrije werkzaamheden. Hierdoor bestond het gevaar dat de resten ongezien zouden verdwijnen. Gelukkig vonden alle betrokkenen dit ongewenst. NMF Erfgoedadvies sprong hier in als archeologisch adviseur van de gemeente Bloemendaal en ging de samenwerking aan met Natuurmonumenten en gemeente Bloemendaal. Samen met deze partijen werd naar een passende oplossing gezocht.

Inventarisatie van de zachte resten

Er werd besloten de vrijgestoven archeologische resten te documenteren zónder daarbij aanvullende gravende werkzaamheden te verrichten. Het idee hierachter is dat door deze eenmalige documentatie van de ‘zachte’ resten rondom de versterkingen het verhaal van de Tweede Wereldoorlog in de kuststreek, en die van de Atlantikwall in het bijzonder, aangevuld en verdiept kon worden. Voor de uitvoering werden externe archeologische bureaus aangeschreven. Het onderzoek is inmiddels afgerond. Een publicatie volgt nog.